Historia

W 1542 r. Paweł III powołał komisję złożoną z sześciu kardynałów, która miała czuwać nad sprawami wiary (bulla Licet ab initio z 21 lipca 1542 r.). Komisja ta, znana pod nazwą „Świętej Inkwizycji Rzymskiej i Powszechnej”, miała początkowo charakter wyłącznie trybunału do spraw herezji i schizmy.

Począwszy od 1555 r. Paweł IV znacznie rozszerzył zakres jej działania, przekazując jej kompetencje do rozstrzygania kwestii moralnych różnego rodzaju.

W 1571 r. Pius V utworzył Kongregację ds. reformy Indeksu Ksiąg Zakazanych. Zadanie to, początkowo przypisywane inkwizycji, było spełniane przez tę nową dykasterię aż do jej zniesienia w 1917 r.

Po reformie Kurii Rzymskiej przeprowadzonej przez Sykstusa V (bulla Immensa aeterni Dei z 22 stycznia 1588 r.) działalność inkwizycji została rozszerzona na wszystko, co mogło bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć wiary i moralności.

Grzegorz XV konstytucją Universi dominici gregis z dnia 30 sierpnia 1622 r. potwierdził kompetencje Kongregacji Inkwizycji w postępowaniu przeciwko przestępstwu nakłaniania do grzechu ad turpia, które ponownie uznał Benedykt XIV konstytucją Sollicita ac provida z dnia 9 lipca 1753 r., opracowaną i spisaną osobiście przez papieża. Papież wezwał członków Kongregacji Indeksu do dokładniejszego i bardziej bezstronnego badania przedkładanych im dzieł w celu zapobieżenia skargom autorów oraz zarządził wsparcie teologów przez doradców o wybitnym wykształceniu, aby zapewnić bardziej obiektywne postępowanie, obejmujące także wysłuchanie oskarżonego lub jego przedstawicieli. Papież próbował rozstrzygnąć też kwestię, która do tej nigdy nie była rozwiązana, dotyczącą sporów jurysdykcyjnych w sprawach cenzury pomiędzy Świętym Oficjum a Kongregacją Indeksu. W związku z tym ustalono, że ta ostatnia miała do czynienia tylko z dziełami wyraźnie uznanymi za niebezpieczne, pod warunkiem, że nie zostały one już poddane badaniu przez Kongregację Inkwizycji.

Pod koniec XVIII wieku niektóre przestępstwa, które nigdy nie były traktowane jako będące w ścisłym związku ze sferą doktrynalną, zostały najpierw poddane jurysdykcji Kongregacji, a następnie, za Piusa VI, przypisano jej dodatkowo całą materię dotyczącą święceń, zarówno w kwestiach dogmatycznych, jak i dyscyplinarnych.

Co więcej, w XIX wieku, za pontyfikatu Grzegorza XVI, inkwizycji powierzono na pewien czas również procesy kanonizacyjne, ale zawsze w odniesieniu do doktryny, a w szczególności spraw męczeństwa.

Pius X zreorganizował kongregację, zmieniając jej starą nazwę na „Świętą Kongregację Świętego Oficjum” (Konstytucja apostolska Sapienti consilio z 29 czerwca 1908).

Następnie Benedykt XV, likwidując Świętą Kongregację Indeksu, ponownie przekazał jej zadania Świętemu Oficjum, odbierając jednocześnie tej dykasterii kompetencje dotyczące odpustów (Motu proprio Alloquentes z 25 marca 1917).

W 1965 r. Paweł VI przeprowadził nową reformę kongregacji. Zmienił jej nazwę na „Świętą Kongregację Nauki Wiary” i zaktualizował metody badania doktryn: karzące potępienie ustąpiło miejsca pozytywnemu korygowaniu błędów wraz ze strzeżeniem, zachowaniem i promowaniem wiary (Motu proprio Integrae servandae z 7 grudnia 1965). Przy tej okazji zniesiono również Indeks Ksiąg Zakazanych.

Jan Paweł II, na mocy Konstytucji apostolskiej Pastor bonus z 28 czerwca 1988 dokonał reorganizacji całej Kurii Rzymskiej, określając także funkcję, zadania i normy Kongregacji Nauki Wiary. Jej zadaniem jest „troska o rozwój i strzeżenie nauki wiary i obyczajów w całym świecie katolickim” (art. 48). Po tej reformie, 29 czerwca 1997 zatwierdzono Procedurę postępowania w badaniu prawowierności nauk.

Następnie, przy pomocy Listu apostolskiego Fidem servare (11 lutego 2022) i Konstytucji apostolskiej Praedicate Evangelium o Kurii Rzymskiej i jej służbie Kościołowi w śwecie (19 marca 2022), Franciszek zmodyfikował nazwę i wewnętrzną strukturę Kongregacji Nauki Wiary, zmieniając jej nazwę na Dykasterię Nauki Wiary.

W sprawach, które tego wymagają, Dykasteria działa również jako trybunał: rozpatruje przestępstwa przeciwko wierze oraz poważniejsze przestępstwa popełnione zarówno przeciw obyczajom, jak i w sprawowaniu sakramentów. W Motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela z 30 kwietnia 2001. Jan Paweł II promulgował nowe normy proceduralne dotyczące niektórych poważnych przestępstw, które podlegają wyłącznej jurysdykcji Kongregacji. Zaktualizowana wersja tych norm została ogłoszona przez Benedykta XVI 21 maja 2010.

W kolejnym postanowieniu papież Franciszek zatwierdził odpowiednie normy w dniu 11 października 2021.

Aby zapewnić szybsze rozpatrywanie odwołań dotyczących przestępstw zastrzeżonych dla kompetencji Kongregacji Nauki Wiary, na mocy reskryptu papieża Franciszka z 3 listopada 2014 r. utworzono specjalne kolegium, które przypisane jest do Sesji Zwyczajnej Dykasterii celem zwiększenia jej skuteczności.